مراحل خواستگاری
در حال حاضر دختر و پسر در جلسۀ خواستگاری به اتاقی میروند و با هم دربارۀ شرایط و معیارهای زندگی صحبت میکنند. این، رسم خیلی خوبی است؛ ولی رسمِ خوبِ ضایع شده؛ چرا که دو طرف بدون رعایت نکات لازم، چند دقیقه ای با هم به گفتگو می نشینند و بی آن که این گفتگو به شناخت دو طرف از یکدیگر بینجامد، تمام میشود.
در گفتگوی خواستگاری باید به نکات ذیل توجه کرد تا موجب شناخت نسبی دو طرف نسبت به هم شود.
الف) سؤالات واضح
پرسش های خواستگاری نباید به گونه ای باشد که پاسخش با یک بله یا خیر تمام شود. تا مرد سخن نگفته باشد، عیب و هنرش نهفته باشد. «المَرءُ مَخبوءٌ تَحتَ لِسانِهِ».[۱] انسان و شخصیت او، در زیر زبانش پنهان است. در گفتگوهایی که تنها به بله و نخیرها بسنده میشود و دو طرف حرف دیگری نمیزنند،
نمیتوان به زوایای مخفی شخصیت و همچنین معیارهای واقعی آنها پی برد.
فرض کنید پسری بر این عقیده است که حرف آخر را در زندگی، خودش باید بزند. این عقیده را دو گونه میتوان عنوان کرد. اول آن که میگوید: «من اعتقاد دارم مدیر خانه مرد است و حرف آخر را باید او بزند. آیا شما با این اعتقاد موافقید؟» دختر هم یا میگوید بله یا خیر؛ اما شیوۀ دوم را در قالب گفتگوی ذیل میآورم:
پسر: به نظر شما مدیریت خانه به عهده کیست؟
دختر: باید براساس تفاهم و مشورت پیش برود.
پسر: اگر با گفتگوی منطقی به نتیجه ای نرسیده ایم، آن وقت چه؟
دختر: خب، بیشتر حرف میزنیم و با کسی که قبولش داریم، مشاوره میکنیم.
پسر: اگر این هم جواب نداد. بالاخره در مواردی از زندگی پیش میآید که از نظر شما، حرف خودتان صحیح است و از نظر من، حرف خودم.
– …
این نوع گفتگو، با گفتگوی دیگر بسیار متفاوت است. اگر چند سؤال این چنینی در گفتگو باشد، طرف مقابل مجبور است چیزی را که به آن اعتقاد دارد رو کند؛ چرا که نمیداند موضع شما چیست؟ البته برای این نوع سؤال کردن باید وقت گذاشت؛ یعنی باید قبل از خواستگاری سؤال های این چنینی را براساس معیارها تنظیم کرد.
عیبی ندارد دختر یا پسر، ادبیات سؤالات را به گونه ای تنظیم کنند که از ظاهر سؤال، خلاف آنچه بدان اعتقاد دارند برآید. اینگونه سؤال کردن، فریب دادن طرف مقابل نیست؛ محک زدن صداقت او است. اگر طرف مقابل صادق باشد؛ بدون این که برایش مهم باشد اعتقاد من در این زمینه چیست، همان حرفی را میزند که در دلش هست و به آن معتقد است.
هشدار: یکی از خطرات گفتگوهای خیالی در جایی است که پسر یا دختری، طرف مقابل خودش را پسندیده باشد. در این صورت، در گفتگوی خواستگاری تلاش میکند به گونه ای پاسخ دهد که نظر طرف مقابل خود را جلب کند. سؤال کننده هم به گونه ای سؤال میکند که به دو دلیل، پاسخ دادن به آن، خیلی ساده است. اول آن که سؤال کننده با این شیوۀ پرسش، موضع خود را به راحتی در اختیار طرف مقابل گذاشته؛ پس او هم میتواند به سادگی، جوابی دهد که تأییدکنندۀ همان موضع باشد. دوم این که پاسخ، با یک کلمۀ بله یا نخیر تمام میشود و نیازی به حرف زدن نیست. (تقلب در امتحان)
ب) زمان گفتگو
از طولانی شدن جلسات گفتگو نترسید. یک ساعت، دو ساعت یا یک جلسه و دو جلسه. هر حرفی که دارید با منطق و درایت، همان ابتدا بزنید. واقعاً جای تعجب دارد برخی از جوانان در جلسۀ خواستگاری ده دقیقه با هم صحبت می کنند و میگویند همدیگر را پسندیدیم. عجب! کاش برای همه چیز، اینگونه راحت تصمیم میگرفتید!
بعضی از دخترها از این که به پدر و مادرشان بگویند من باید یک جلسۀ دیگر با این پسر حرف بزنم خجالت میکشند. خجالت ندارد. می خواهید یک زندگی را شروع کنید. شوخی که نیست. باید به اندازهای حرف بزنید که بتوانید روحیه ها و معیارهای یکدیگر را برای زندگی بفهمید.[۲]
ج) جلسات احساسات ممنوع[۳]
جلسۀ گفتگوی خواستگاری، برای فهم روحیات و شرایط دو طرف میباشد، نه جلسه ای برای تبادل احساسات. نه خودتان از عبارات احساسی و عاطفی استفاده کنید و نه روی جمله های احساسی طرف مقابلتان حساب باز کنید. کاملاً جدّی و منطقی صحبت کنید. گاهی پسر میگوید: «واقعاً من از این که افتخار خواستگاری شما نصیبم شده، خیلی خوش حالم. اگرچه میدانم لیاقت همسری شما را ندارم؛ اما باور کنید دیشب خواب دیدیم که خانمی با چادری سفید و قامتی رشید به نزدم آمد و گفت…»[۴]. برای از افراد هم برای این که نظر طرف مقابل خود را جلب کنند، جملاتی شبیه به این میگویند که: «شما در تصمیم گیری آزادید و میتوانید هر جوابی به من بدهید؛ اما همین قدر بدانید که من انتخاب خودم را کردهام و اگر شما هم جواب منفی بدهید، کسی جز شما را برای زندگی انتخاب نخواهم کرد». این حرفها مناسب جلسۀ خواستگاری نیست. تبادل احساسات برای وقتی است که انتخاب انجام شده و دو نفر به هم محرم شدند. اگر جلسۀ خواستگاری، جایی برای تبادل احساسات شود، همان مشکلی پیش میآید که در خواستگاری های غیررسمی ایجاد میشد؛ یعنی دو طرف به جای این که با خط کش عقل و منطق یکدیگر را محک بزنند، با احساسات سطحی یکدیگر را انتخاب میکنند.
د) پرسشهای واقعی
بهتر است سؤالات به صورت پراکنده پرسیده شود تا از حالت کلیشه ای بیرون بیاید. در ضمن این سؤالات فقط نمونه ای از سؤالات است. شما میتوانید سؤالات دیگری را به این مجموعه اضافه کنید. شاید بتوان گفت وظیفۀ اصلی این بخش، خط دهی به شما در جهت تنظیم سؤالات مفید برای جلسۀ خواستگاری است.
ممکن است برخی از این پرسشها برای شما مهم نباشد و برخی دیگر از اهمیت ویژهای برخوردار باشد. شاید هم برخی از پرسشها از نگاه شما اهمیت زیادی داشته باشد که در این جا نیامده است قبل از جلسۀ خواستگاری با جهتی که این پرسشها به شما میدهد، سؤالاتی را که با توجه به معیارهای شما مهم است، نوشته و در جلسۀ خواستگاری مطرح کنید.
نمونه ای از پرسش و پاسخ خواستگاری رسمی
قسمت اول: آینده
- به نظر شما مهمترین عامل موفقیت در زندگی زوجین چیست؟
- چه صفاتی را برای همسر آیندۀ خود لازم میبیند؟
- چه توقعات مهمی از همسر آیندۀ خود دارید؟
- بزرگترین آرزوی زندگیتان چیست؟
- آیا شما قصد تحصیل یا اشتغال دارید؟
- آیا شما در مورد مراسم عقد و ازدواج روشهای خاصی در فامیل یا اقوام خود دارید؟
- نظر شما و خانواده شما در مورد مهریه چیست؟
- اگر همسر شما در شهر دیگر عازم شد نظر شما چیست؟
قسمت دوم: خانوادۀ طرف مقابل
- خانوادۀ شما چه ایده ها و دغدغه هایی دارند؟ (مثلاً در مورد جامعه، مشکلات، حکومت و…)
- سطح فرهنگی و طرز تفکر خانوادۀ خود را چگونه ارزیابی میکنید؟
- خانوادۀ شما تا چه اندازه به ا مور مذهبی پایبند هستند؟
- خانوادۀ شما انسانهای شادی هستند یا گرفته؟ برای شادی کردن چه راهی را انتخاب میکنند؟
- شما برای درد دل کردن، چه کسی را از اعضای خانواده انتخاب می کنید؟
- میزان دلبستگی شما به پدر و مادرتان، چه اندازه است؟
- نگاه خانواده به شما چگونه است؟
- عکسالعمل پدر و مادرتان در مقابل شکستهای شما در زندگی چیست؟
- آیا با اعضای خانواده دعوا هم میکنید؟ بیشتر با چه کسی و بر سر چه مسائلی؟
- رابطه پدر و مادر شما با هم چگونه است؟
- در خانواده یا فامیل چه کسی را الگوی خودتان میدانید؟ چرا؟
- در خانواده یا فامیل شما مدارا کردن چقدر مهم است؟
- تا به حال در چه تصمیماتی با خانواده دچرا اختلاف شده اید؟
- در خانواده شما حرف آخر را چه کسی بیان میکند؟
قسمت سوم: اقتصاد خانواده
- نظر شما دربارۀ کار کردن همسرتان در خارج از خانه چیست؟
- آیا اشتغال زن در خارج منزل مناسب است؟
- تصوّر شما از صرفه جویی و قناعت چیست؟
- شما مایلید همسرتان چه نکاتی را در خرید لوازم زندگی رعایت کند؟
- یک زندگی ساده را برای من ترسیم کنید؟ خانۀ ساده، سفرۀ ساده، اتومبیل ساده، مهمانی ساده و…
- شما سالی چند دست لباس میخرید؟
- در چه مواقعی احساس میکنید باید پوشاک یا ظرف جدید بخرید؟
قسمت چهارم: مسائل شخصی
- سن، محلّ تحصیل، رشتۀ تحصیلی؟
- آیا بیماری خاصّی داشته یا دارید؟
- …؟ هر سؤالی که در مسائل شخصی برایتان مهم است.
قسمت پنجم: مسائل فرهنگی و سیاسی
- آیا قصد ادامه تحصیلی دارید یا نه؟ چرا؟
- در طول سال، چند کتاب غیردرسی میخوانید؟ چند تا کتاب را نام ببرید.
- چند نفر از نویسندگان و شخصیت های محبوب و مورد احترامتان را نام ببرید؟
- شما تا چه اندازه معتقد به حزب و جناح در عرصۀ سیاسی هستید؟
- فکر میکنید مشکلات اصلی جامعۀ فعلی ما چیست؟
- به کدام یک از فیلم ها و سریالهایی که تاکنون دیدهاید، علاقه مندید؟ چرا؟
- آیا در میان بازیگران سینما، شخصیت محبوبی برای شما هست؟ چه کسی؟ چرا؟
- شما تا چه اندازه به «مُد» اهمّیت میدهید؟ حال درونی خود را وقتی که مجبور باشید تا یک سال با یک تیپ در فامیل حاضر شوید توصیف کنید.
قسمت ششم: مسائل روحی و عاطفی
- از چه نوع افرادی احساس ناراحتی و خوش حالی میکنید؟
- حضور شما در اجتماع چگونه است؟
- آیا خودتان را انسان خونسردی میدانید؟
- در موقع عصبانیت چه میکنید؟
- منطقی بودن در زندگی یعنی چه؟
- در چه مسائلی سختگیر و بسیار حسّاس هستید؟
- در مقابل انتقادات چه عکس العملی از خود نشان میدهید؟
- چگونه از دیگران انتقاد میکنید؟
- خود را انسان شادی میدانید یا افسرده؟
- اصولاً در تصمیم گیری انسان مقتدری هستید یا مردّد؟ سخت تصمیم میگیرید یا راحت؟
قسمت هفتم: دین و مذهب
- تا چه ا ندازه خدا را در زندگی خود دخالت میدهید؟
- تلاش شما برای آشنایی با دینتان چه قدر بوده و اصلاً میزان آشنایی خودتان را از مسائل دینی چگونه ارزیابی میکنید؟
- تمایلات مذهبی همسرتان تا چه اندازه برای شما اهمیت دارد؟
- عفّت، حیا و غیرت را تعریف کنید؟
- به نظر شما حجاب چیست و اندازه آن را بیان کنید؟
- اگر یکی از رفقایتان به منزل ما بیاید، شما دوست دارید همسرتان با او چگونه برخورد کند؟
- شما میان نامحرمی که جزو فامیل است با دیگر نامحرمان تا چه اندازه تفاوت قائلید؟
- شرکت در مجالس مذهبی را تا چه اندازه جزو زندگی میدانید؟
- اگر همسرتان به جهت احترام به دیگران در مجلسی نشست و نمازش قضا شد، چه حالی به شما دست میدهد؟
- حساسیت شما در رعایت حدود دینی چگونه است؟
- بررسی و تفکر
گفتگوی خواستگاری تمام آنچه را که ما از شناخت طرف مقابل می خواهیم به ما نمیدهد. در مواردی ممکن است ما با هر شگردی که در گفتگو به کار میبریم، نتوانیم به آنچه در درون او میگذرد، پی ببریم؛ اما اگر تحقیق به صورت اصولی انجام بگیرد، می تواند کمک شایانی به شناخت طرف مقابل کند.
در تحقیق، باید چند نکتۀ مهم را در نظر گرفت.
۱) روش سؤال کردن
شیوۀ پرسش برخی، ساده انگارانه است؛ مثلاً کسی به صورت ناشناس به محلّۀ خواستگار رفته و از دو سه همسایه می پرسد: آیا اینها خانوادۀ خوبی هستند؟ آیا پسرشان جوان خوبی است؟ آنها می گویند بله یا نخیر؛ اما مگر خوب بودن، از نظر همه یکی است؟ آن کسی که از نظر شما خوب است، شاید از نظر یک نفر دیگر، بد باشد.
باید سؤالهای تحقیق را هم مثل پرسشهای خواستگاری، توضیحی پرسید؛ مجالسشان را چگونه برگزار میکنند؟ دخترهایشان چگونه در خیابان ظاهر میشوند؟ و…
۲) بررسی در مکان اصلی
برخی برای تحقیق به یکی دو همسایه سر میزنند و هر چه آنها گفتند را ملاک تصمیم گیری قرار میدهند. در حالی که تحقیق را باید به گونه ای انجام داد که اطمینان حاصل شود افرادی که ما از آنها تحقیق کرده ایم، قصد و غرضی نداشته اند. ممکن است یکی از همین همسایه ها، با خانوادۀ طرف مقابل اختلافی داشته و بین آنها کدورتی به وجود آمده باشد.
کتاب اسلام و خانواده , لویمی, مسعود,صص ۱۷ـ ۲۶